Πως προέκυψε ο από μηχανής θεός
Τον όρο από μηχανής θεός εισήγαγε ο Πλάτων και αυτό δημιούργησε μια γενική παρανόηση σχετικά με το θέμα, διότι υπάρχει η γενική εντύπωση ότι η χρήση της μηχανής ήταν «για να φέρνει θεούς στη σκηνή και να δίνουν τη λύση του δράματος» ενώ αυτό δεν ήταν η κύρια χρήση της μηχανής.
Οι άνθρωποι πού έφτιαχναν (σχεδίαζαν και κατασκεύαζαν) αυτούς τούς μηχανισμούς λέγονταν από τον Αριστοφάνη μηχανοποιοί πού σήμαινε μηχανικοί με βάση την σύγχρονη ορολογία και είναι ταυτόσημη έννοια με τον Γερμανικό όρο Maschinenbau Ingenieurs.
Ένας άλλος μηχανισμός σκηνής ήταν η περίακτος, ένα περιστρεφόμενο σκηνικό με τρείς όψεις για γρήγορη αλλαγή σκηνικών. Υποστηρίζονταν από έναν κατακόρυφο άξονα πού εδραζόταν σε ένα πέτρινο έδρανο στο έδαφος.
Μια άλλη εφεύρεση ήταν το εκκύκλημα, ένα χαμηλό όχημα με τροχούς πού χρησιμοποιούνταν για την μεταφορά βαρειών αντικειμένων, από και προς την σκηνή (όπως θρόνοι) και επίσης νεκρών, δεδομένου ότι η αναπαράσταση φόνου ή αυτοκτονίας απαγορεύονταν αυστηρά στο αρχαίο θεατρικό δράμα. Η περίακτος και το εκκύκλημα εξελίχθηκαν από τον πήλινο τροχό και το όχημα με τροχούς αντίστοιχα και δεν έχουν σημαντική αξία σαν εφευρέσεις.
Άλλη θεατρική μηχανή ήταν το κεραυνοσκοπείο ή βροντείο για τη δημιουργία ήχων αστραπής ή βροντής (Σουϊδας) έστι δέ και μηχάνημά τι ό καλείται βροντείο εις ό αι ψήφοι κατήγοντο και κυλιόμεναι ήχον απετέλουν ερικότα βροντή.
Τα σκηνικά αυτά μηχανήματα αναφέρονται στον Προμηθέα του Αισχύλου και τις Νεφέλες τού Αριστοφάνη. Η μηχανή δεν φαίνεται να έχει κοντινό προηγούμενο και η κατασκευή της μοιάζει να έχει μεγάλη τεχνική αξία καθόσον σχεδιάστηκε καθ’ υπαγόρευση των αναγκών τού θεάτρου και δεν προήλθε σαν αποτέλεσμα μακράς εξέλιξης. Παρ’ όλο πού υπάρχουν πολλές απεικονίσεις θεατρικών έργων σε αγγειογραφίες, απ’ όπου συμπεραίνεται η χρήση της μηχανής, υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες για τη μορφή της γιατί την ήθελαν να είναι αόρατη.
Η Μηχανή ήταν ήδη σε γενική χρήση από την εποχή του Αριστοφάνη. Κανείς από αυτούς τούς μηχανισμούς, πού ήταν κατασκευασμένοι από φθαρτά υλικά, δεν σώζεται. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αρκετές αναφορές στη μηχανή, σε τραγωδίες πού σώζονται και σε αγγειογραφίες, από τις οποίες αναφορές μπορεί να ανακατασκευαστεί. Ήταν ένας μεγάλος μηχανισμός πού αποτελούνταν από δοκούς, τροχαλίες και σχοινιά πού μπορούσαν να σηκώσουν φορτία ως ένα τόνο και σε μερικές περιπτώσεις να κάνουν σφοδρούς κλυδωνισμούς απεικονίζοντας ένα ταξίδι στο χώρο όταν το έργο το απαιτούσε.
Υπάρχουν πολλές απεικονίσεις θεατρικών έργων σε αγγειογραφίες, απ’ όπου συμπεραίνεται η χρήση της μηχανής. Σε δύο αγγειογραφίες του 400 πΧ πού σώζονται φαίνεται μια σκηνή από την Μήδεια τού Ευριπίδη. Σ’ αυτήν η Μήδεια είναι έτοιμη να πετάξει στην Αθήνα με το άρμα τού Ήλιου πού το οδηγούν φίδια. Αυτό το άρμα πρέπει να είναι ο μηχανισμός. Κάτω από την Μήδεια φαίνονται τα νεκρά παιδιά της, αριστερά της ο Ιάσων και στα δεξιά της πιθανότατα η Αφροδίτη. Η μηχανή δεν φαίνεται, εκτός από τα κύρια σκηνικά στοιχεία πού είναι το άρμα και τα φίδια .
Οι άνθρωποι πού έφτιαχναν (σχεδίαζαν και κατασκεύαζαν) αυτούς τούς μηχανισμούς λέγονταν από τον Αριστοφάνη μηχανοποιοί πού σήμαινε μηχανικοί με βάση την σύγχρονη ορολογία και είναι ταυτόσημη έννοια με τον Γερμανικό όρο Maschinenbau Ingenieurs.
Ένας άλλος μηχανισμός σκηνής ήταν η περίακτος, ένα περιστρεφόμενο σκηνικό με τρείς όψεις για γρήγορη αλλαγή σκηνικών. Υποστηρίζονταν από έναν κατακόρυφο άξονα πού εδραζόταν σε ένα πέτρινο έδρανο στο έδαφος.
Μια άλλη εφεύρεση ήταν το εκκύκλημα, ένα χαμηλό όχημα με τροχούς πού χρησιμοποιούνταν για την μεταφορά βαρειών αντικειμένων, από και προς την σκηνή (όπως θρόνοι) και επίσης νεκρών, δεδομένου ότι η αναπαράσταση φόνου ή αυτοκτονίας απαγορεύονταν αυστηρά στο αρχαίο θεατρικό δράμα. Η περίακτος και το εκκύκλημα εξελίχθηκαν από τον πήλινο τροχό και το όχημα με τροχούς αντίστοιχα και δεν έχουν σημαντική αξία σαν εφευρέσεις.
Άλλη θεατρική μηχανή ήταν το κεραυνοσκοπείο ή βροντείο για τη δημιουργία ήχων αστραπής ή βροντής (Σουϊδας) έστι δέ και μηχάνημά τι ό καλείται βροντείο εις ό αι ψήφοι κατήγοντο και κυλιόμεναι ήχον απετέλουν ερικότα βροντή.
Τα σκηνικά αυτά μηχανήματα αναφέρονται στον Προμηθέα του Αισχύλου και τις Νεφέλες τού Αριστοφάνη. Η μηχανή δεν φαίνεται να έχει κοντινό προηγούμενο και η κατασκευή της μοιάζει να έχει μεγάλη τεχνική αξία καθόσον σχεδιάστηκε καθ’ υπαγόρευση των αναγκών τού θεάτρου και δεν προήλθε σαν αποτέλεσμα μακράς εξέλιξης. Παρ’ όλο πού υπάρχουν πολλές απεικονίσεις θεατρικών έργων σε αγγειογραφίες, απ’ όπου συμπεραίνεται η χρήση της μηχανής, υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες για τη μορφή της γιατί την ήθελαν να είναι αόρατη.
Η Μηχανή ήταν ήδη σε γενική χρήση από την εποχή του Αριστοφάνη. Κανείς από αυτούς τούς μηχανισμούς, πού ήταν κατασκευασμένοι από φθαρτά υλικά, δεν σώζεται. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν αρκετές αναφορές στη μηχανή, σε τραγωδίες πού σώζονται και σε αγγειογραφίες, από τις οποίες αναφορές μπορεί να ανακατασκευαστεί. Ήταν ένας μεγάλος μηχανισμός πού αποτελούνταν από δοκούς, τροχαλίες και σχοινιά πού μπορούσαν να σηκώσουν φορτία ως ένα τόνο και σε μερικές περιπτώσεις να κάνουν σφοδρούς κλυδωνισμούς απεικονίζοντας ένα ταξίδι στο χώρο όταν το έργο το απαιτούσε.
Υπάρχουν πολλές απεικονίσεις θεατρικών έργων σε αγγειογραφίες, απ’ όπου συμπεραίνεται η χρήση της μηχανής. Σε δύο αγγειογραφίες του 400 πΧ πού σώζονται φαίνεται μια σκηνή από την Μήδεια τού Ευριπίδη. Σ’ αυτήν η Μήδεια είναι έτοιμη να πετάξει στην Αθήνα με το άρμα τού Ήλιου πού το οδηγούν φίδια. Αυτό το άρμα πρέπει να είναι ο μηχανισμός. Κάτω από την Μήδεια φαίνονται τα νεκρά παιδιά της, αριστερά της ο Ιάσων και στα δεξιά της πιθανότατα η Αφροδίτη. Η μηχανή δεν φαίνεται, εκτός από τα κύρια σκηνικά στοιχεία πού είναι το άρμα και τα φίδια .
κά πίσω από την σκηνή, από την οροφή και ίσως μέσα ακόμα και από την περιοχή της ορχήστρας για να πάρει μέρος στο δράμα. Από αγγεία που βρίσκονται σε Μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, παίρνουμε σημαντικές πληροφορίες για το αρχαίο θέατρο και το μηχανισμό. Η μεταφορά των ηθοποιών (και σε μερικές περιπτώσεις αλόγων και αρμάτων ακόμα) από το πίσω μέρος της σκηνής στο προσκήνιο γίνονταν με τη βοήθεια μηχανισμού που αποκάλεσαν μηχανή, όρο ισοδύναμο με την Λατινική ρίζα machina.
Η λέξη Μηχανή ενώ χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Όμηρο στην Ιλιάδα για να περιγράψει τον πολιτικό χειρισμό, χρησιμοποιήθηκε με την σύγχρονη έννοια στην 2 εποχή τού Αισχύλου για να περιγράψει τον μηχανισμό σκηνής πού χρησιμοποίησε για να φέρει τούς ήρωες της τραγωδίας στην σκηνή και έγινε γνωστός με τον Λατινικό όρο Deus ex machina που εισήγαγε ο Βιτρούβιος.
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ
Παρ’ όλο που κανείς μηχανισμός ούτε απεικονίσεις του δεν σώζονται, υπάρχουν αρκετές αναφορές σε έργα πού σώζονται από τις οποίες αντλούμε πληροφορίες για τον σχεδιασμό και την λειτουργία του. Λεπτομερείς πληροφορίες για τον εξοπλισμό σκηνής και τούς μηχανισμούς της δίδονται από τον Βιτρούβιο 1ος αιώνας μ.Χ. και τον Pollux 3ος αιώνας μ.Χ., ο οποίος τον περιγράφει ως ακολούθως: “Ο μηχανισμός δείχνει θεούς ή ήρωες στον αέρα. Ήταν τοποθετημένος στην αριστερή πάροδο”. Αυτό προσδιορίζει την θέση τού κεντρικού μέλους τού μηχανισμού αν και δεν διευκρινίζεται σε ποιά μεριά. Καθορίζει επίσης και την ακτίνα λειτουργίας αφού ο από μηχανής θεός εμφανιζόταν περίπου στο μέσο της σκηνής.
Στην Ειρήνη του Αριστοφάνη ο Τρυγαίος πετάει με έναν κάνθαρο και απευθύνεται στον χειριστή λέγοντάς του να μην τον αφήσει να πέσει « …μηχανοποιέ πρόσεχε … γιατί αν δεν προσέξεις θα γίνω τροφή για τον Κάνθαρο». Και ακόμη παραπονιέται ότι νοιώθει αδιαθεσία από τούς κλυδωνισμούς. Η πτήση καλύπτει χρόνο δεκαοκτώ στίχων στην διάρκεια των οποίων η μηχανή κλυδωνίζεται ώστε να δώσει την εντύπωση διαστημικού ταξιδιού και μετά επιστρέφει στο σημείο από όπου ξεκίνησε.
Στο Δαίδαλο ο Αριστοφάνης αναφέρει ότι ο μηχανοποιός ο ίδιος χειρίζεται τον τροχό. Σύμφωνα με τον Jebb (Arnott 1962) πάντα πριν την εμφάνιση τού μηχανισμού προηγούνταν κάποιοι στίχοι ή κάποιες καλυμμένες φράσεις στον διάλογο, για να του δώσουν χρόνο να μπει στον χώρο. Αυτό μας χρησιμεύει για να χρονομετρήσουμε τις αντίστοιχες διαδικασίες. Μια πρόσθετη μαρτυρία ότι ο μηχανισμός χρησιμοποιούνταν από τον Αισχύλο έχουμε στον Προμηθέα Δεσμώτη όπου η είσοδος του χορού των Ωκεανίδων με άρμα αναγγέλλεται από τον Προμηθέα από δεκατρείς στίχους ενώ οι αντίστοιχοι στίχοι τού Ευριπίδη είναι 6 ως 7. Μια εξήγηση γι’ αυτό ίσως είναι το σημαντικό φορτίο πού έπρεπε να μεταφερθεί. Αφού τα μέλη τού χορού ήταν δεκαπέντε το μεταφερόμενο φορτίο θα ήταν περίπου 1000 κιλά. Υπάρχει πάντως και μια άλλη εκδοχή: δύο μηχανισμοί να χρησιμοποιούνταν, όπως προτάθηκε από τον σχολιαστή Λουκιανό 2ος αι μ.Χ., ένας σε κάθε μεριά.
Αυτό υποβιβάζει το φορτίο σε 500 κιλά, πάλι θαυμαστό για την εποχή. Ο Pollux περιγράφει τον μηχανισμό σαν γερανό πού έρχεται από ψηλά και απιθώνει το σώμα τού Μέμνωνα στην Αισχύλεια τραγωδία.
ΓΙΑ ΟΣΟΥΣ ΑΓΑΠΟΥΝ ΤΗΝ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ
ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΗΡΑΝ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥΣ ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΕΣ
0 Σχόλια